Η κρίση των φωτοβολταϊκών στη χώρα μας
Μέχρι σήμερα είχαμε την εντύπωση ότι στον κλάδο των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας αρμενίζαμε στραβά: οι επενδυτές καρπώνονταν τα (δήθεν) υπερκέρδη από τις υψηλότατες ταρίφες, την εύνοια του αναπτυξιακού (που εισπράττεται άγνωστο πότε) και τις ευεργετικές διατάξεις για ειδικές κατηγορίες επενδυτών (οικιακά, αγροτικά).
Φαίνεται όμως ότι τελικά ο γιαλός είναι στραβός. Διαφορετικά με τόσες αλλαγές τον τελευταίο ενάμιση χρόνο θα περίμενε κανείς ότι τα πολλαπλά προβλήματα του κλάδου θα είχαν πια επιλυθεί.
Το τελευταίο διάστημα οι υποψήφιοι επενδυτές στο όνομα του εξορθολογισμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, έχουν έρθει αντιμέτωποι με:
- τις εύλογες μειώσεις της ηλεκτρικής ταρίφας,
- την αναστολή εξέτασης παλαιών αιτημάτων και κατάθεσης νέων,
- τον χαρακτηρισμό εικονικά κορεσμένων δικτύων,
- την χρονική 4μηνη προθεσμία υλοποίησης φβ σταθμών,
- την επιβολή έκτακτης εισφοράς επί του τζίρου φωτοβολταϊκών πάρκων σε λειτουργία, και
- την σύνδεση της ταρίφας με την χρονική στιγμή της ηλέκτρισης.
Έπονται -όπως φαίνεται από τη νέα δέσμη μέτρων- η κατάθεση εγγυητικής επιστολής αλλά και οι φήμες για μονιμοποίηση της έκτακτης εισφοράς και η περαιτέρω μείωση των ταριφών.
Και αν η μείωση προ εξαμήνου της ταρίφας ήταν λελογισμένη καθώς συνάδει με το μειωμένο κόστος των φωτοβολταϊκών συστημάτων, οι στρεβλώσεις ως προς τις άλλες παρεμβάσεις είναι προφανείς:
- η αναστολή νέων αιτήσεων προκαλεί ανάπτυξη της (παρ)εμπορίας αδειών,
- ο χαρακτηρισμός των “κορεσμένων” δικτύων δεν λαμβάνει υπόψη του πως λιγότερο από το 30% των αιτήσεων τελικά θα υλοποιηθούν,
- η 4μηνη προθεσμία (ή 12μηνη με προϋποθέσεις) είναι εκτός πραγματικότητας, ειδικά στη διάρκεια του χειμώνα (ή στην συνηθισμένη περίπτωση που ένας ΥΣ περιλαμβάνει για παράδειγμα ένα αιολικό σταθμό που θα υλοποιηθεί πολύ αργότερα),
- η έκτακτη εισφορά επί του τζίρου είναι αναμφίβολο αν πληροί την αρχή της αναλογικότητας,
- η επιδότηση την στιγμή της ηλέκτρισης αδικεί τα φωτοβολταϊκά πάρκα μεγάλης ισχύος και απειλεί το χαρτοφυλάκιο επενδυτών σε ναυάγιο που πρέπει να αναθεωρήσουν τα σχέδια τους μετά από 2ετή και πλέον αναμονή,
- η υποχρέωση της εγγυητικής επιστολής δυσχεραίνει την εξεύρεση τραπεζικού δανεισμού στην δεδομένη οικονομική συγκυρία.
Από την άλλη πλευρά, προσωρινά μέτρα παραμένουν σε ισχύ, όπως για παράδειγμα ο Μηχανισμός Ανάκτησης Μεταβλητού Κόστους. Τα δικαιώματα εκπομπών ρύπων προκαλούν αύξηση των τιμολογίων της ΔΕΗ (γεγονός που ήταν ήδη γνωστό προ… τριετίας με την εφαρμογή του μοντέλου εμπορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο), ο τρόπος υπολογισμού της Οριακής Τιμής Συστήματος (ΟΤΣ) (φαίνεται ότι) εξακολουθεί να είναι στρεβλός, τα έσοδα από το τέλος της ΕΡΤ είναι αναμφίβολο αν καταλήγουν προς όφελος των ΑΠΕ, ο εθνικός στόχος για τις ανανεώσιμες δεν αναπροσαρμόζεται παρά τις εκκλήσεις των φορέων, οι παραγωγοί μεγάλων μονάδων Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού & Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης – ΣΗΘΥΑ αποζημιώνονται με εγγυημένες τιμές και… ο κατάλογος δεν έχει τέλος.
Τι μας διδάσκει η ιστορία άλλων χωρών όπου επιβλήθηκαν παρόμοια έκτακτα μέτρα; Η εμπειρία έχει δείξει ότι ο ρυθμός ανάπτυξης γιγαντώθηκε απότομα σε σύντομο διάστημα, για να ακολουθήσει μία απότομη πτώση της αγοράς με απώλειες χιλιάδων θέσεων εργασίας.
Τα παραδείγματα της Ισπανίας, Τσεχίας και Γαλλίας είναι χαρακτηριστικά: η ανάκαμψη δεν ήλθε ποτέ.
Μήπως τελικά δεν είναι ο κλάδος των φωτοβολταϊκών που προκαλεί τα προβλήματα αλλά το θεσμικό πλαίσιο που δημιουργεί συνθήκες δυσανάλογες των προσδοκιών; Ορθά η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας παρείχε άδειες για επενδύσεις στα φωτοβολταϊκά καθώς η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι μόνο το 25% του συνόλου των αδειών θα υλοποιηθεί τελικά με παρόμοια λογική εξάλλου δόθηκαν άδειες δεκάδων γιγαβάτ σε αιολικά πάρκα. Αλλά η ελλιπής διαχείριση αυτών οδήγησε σε δευτερογενή αγορά και παρεμπόριο αδειών που προκαλεί τις σημερινές συνθήκες υπερθέρμανσης.
Ευελιξία και κανόνες
Αυτή την περίοδο ολόκληρη η Ευρώπη βιώνει μια πολιτική δυσπιστία απέναντι στα φωτοβολταϊκά: φαίνεται πως πέρασε η εποχή για τον κλάδο όπου η παροχολογία ήταν στην ημερήσια διάταξη και εισήλθαμε στην εποχή της ύφεσης. Εν μέσω σφοδρότατων εμπορικών πολέμων, μετανάστευσης πληθώρας ευρωπαϊκών εργοστασίων σε ασιατικά κράτη, πτωχεύσεων και συγχωνεύσεων, διανύουμε την περίοδο από την οποία θα επιβιώσουν όχι οι μεγαλύτεροι παίκτες σε μέγεθος, ούτε οι πιο φθηνοί απαραίτητα, αλλά οι πιο ευέλικτοι.
Οι φορείς του κλάδου που αναζητούν σταθερότητα δεν εννοούν μη αλλαγή του status quo, αλλά προβλεπόμενες ρυθμίσεις της αγοράς. Οποιαδήποτε προσαρμογή της ταρίφας, της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας και του ειδικού τέλους ΑΠΕ αν ακολουθεί κάποιον περιοδικό κανόνα είναι αποδεκτή αρκεί να μην επιβάλλεται απροειδοποίητα.
Εάν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση, μια ασφαλής πρόβλεψη θα μπορούσε να είναι η παρακάτω:
1. To έλλειμμα του ειδικού λογαριασμού του διαχειριστή μηδενίζει με τα νέα μέτρα έως το 2014. Γιατί λοιπόν να ανοίξει η αγορά ξανά για νέα (“κοστοβόρα”) φωτοβολταϊκά;
2. Οι παραγωγοί ΑΠΕ θα διάκεινται αρνητικά σε κάθε είσοδο νέας εγκατεστημένης ισχύς φωτοβολταϊκών, αφού αυτό θα “επιβαρύνει” το έλλειμμα και θα επιφέρει παράταση της έκτακτης εισφοράς.
3. Οι τράπεζες στην περίπτωση αυτή θα βρίσκονται με ένα “τοξικό προϊόν” στο χαρτοφυλάκιο τους και θα ακολουθήσει ένα ντόμινο αγοραπωλησίας -όχι αδειών πια, αλλά φωτοβολταϊκών πάρκων σε λειτουργία (κατασχεμένα ή με καθυστερημένα δάνεια).
4. Οι τεχνικές εταιρείες του κλάδου θα μεταπηδήσουν σε άλλο κλάδο “του συρμού” (προσφάτως η θέρμανση, στο μέλλον η βιομάζα και η εξοικονόμηση ενέργειας πιθανότατα). Αντιπροσωπείες πολυεθνικών και εισαγωγικές εταιρείες θα οδηγηθούν στο κλείσιμο ή θα συγχωνευτούν. Το παιχνίδι του κανιβαλισμού θα μειώσει τις τιμές περισσότερο από το φυσιολογικό, προκαλώντας πονοκέφαλο στους παραγωγούς που θα ζουν με το φόβο νέων μειώσεων ή εισφορών.
5. Οι επενδυτές θα μείνουν με ένα αναξιόπιστο χαρτοφυλάκιο και θα αναζητήσουν τρόπο διαφυγής.
6. Η δύναμη του κλάδου των φωτοβολταϊκών θα αποδυναμωθεί (αφού η εγκατεστημένη ισχύς θα αποτελέσει πλέον κλάσμα της συνολικής ισχύος) ενώ οι άμεσες θέσεις εργασίας των φβ θα μειωθούν στο ελάχιστο. Η απώλεια αυτή συνεπάγεται και μείωση πολιτικής επιρροής, με ότι αυτό συνεπάγεται για την ευκολία επιβολής νέων αναδρομικών μέτρων.
Παρεμβάσεις και στόχοι
Όαση στο δυσοίωνο μέλλον θα μπορούσαν να αποτελέσουν η αναθεώρηση του στόχου ΑΠΕ για το 2020, ο καθορισμός της εγκατεστημένης ισχύς ανά τεχνολογία, η στοχοθεσία για μηδενισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050. Επιπλέον, ο τομέας της συντήρησης και λειτουργίας (O&M) των φωτοβολταϊκών σταθμών κατ΄ ελάχιστο για είκοσι έτη δημιουργεί μία νέα γενιά υπηρεσιών (facility management services) και ανάγκες ανακύκλωσης του βασικού Η/Μ εξοπλισμού.
Εν τέλει, δύο είναι οι στόχοι στην αναδιοργάνωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που δικαιολογούν το σημερινό πεδίο μάχης:
Α. η μηδενική επιβάρυνση των καταναλωτών,
Β. η δημιουργία ενός βιώσιμου επενδυτικού περιβάλλοντος στον κλάδο της ενέργειας.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, ας αναλογιστούμε πόση θα ήταν η επιβάρυνση των καταναλωτών στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος χωρίς την διείσδυση των φωτοβολταϊκών.
Αλήθειες που παραβλέπουμε…
Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι ρητορικές αλλά καταδεικνύουν το αυτονόητο.
1. Μειώνουν τα φβ την οριακή τιμή συστήματος (ΟΤΣ);
Δηλ, η απουσία των φβ δεν θα εκτίνασσε την ΟΤΣ προς τα πάνω κατά 40% περίπου;
2. Το έλλειμμα του ειδικού λογαριασμού του διαχειριστή θα ήταν μηδενικό τον Απρίλιο του 2012, εάν όλα όσα πλήρωσε ο Έλληνας καταναλωτής από το 2009 έως το 2012 αξιοποιούνταν υπέρ των ΑΠΕ και δεν επιδοτούσαν την προμήθεια του ρεύματος;
3. Το κόστος προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας μειώνεται κατά 1€/MWh ανά GW εγκατεστημένης ισχύος φ/β;
Δηλ, τα 2,2GW φβ (όσο ο εθνικός στόχος) δεν μειώνουν το κόστος της ΔΕΗ κατά 120εκ€/έτος;
4. Από το περιβόητο ειδικό τέλος, μόνο τα 3€/MWh δεν αφορούν τα φ/β;
5. Τα φ/β μπορούν να συνεισφέρουν σε ισχύ (capacity credit) στο ελληνικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό πάνω από 25%;
6. Μηδενική δεν είναι η επιβάρυνση των καταναλωτών με την προσθήκη νέων φ/β που θα προκύψει από την αναθεώρηση του εθνικού στόχου από το 2015 και εξής;
7. Οι ΣΗΘΥΑ επιβαρύνουν τον ΛΑΓΗΕ κατά 60 εκ ευρώ ετησίως;
8. Νέος στόχος για τα φ/β (πχ 6GW) δεν θα σημάνει και αποφυγή έκλυσης πάνω από 2,5εκ τόνων διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο;
9. Οι μηχανισμοί ανάκτησης μηχανικού κόστους και τα αποδεικτικά διαθεσιμότητας ισχύος δεν επιβαρύνουν πάνω από 20€/MWh το ΕΤΜΕΑΡ, δημιουργώντας πλασματικό έλλειμμα στον ειδικό λογαριασμό του διαχειριστή;
10. Δεν πρέπει τα πλασματικά ελλείμματα και το αποφευγόμενο κόστος των φβ να υπολογίζονται και να αφαιρούνται (και όχι να ενσωματώνονται σιωπηρά) από τον λογαριασμό του ΛΑΓΗΕ; Tο αποφευγόμενο κόστος των φ/β δεν έχει υπολογιστεί σε σχετική μελέτη του ΑΠΘ ότι για 1,2GW είναι πάνω από 240 εκ ευρώ;
Είναι προφανές ότι το ερώτημα τίθεται σε λάθος βάση. Για να σκεφτούμε λίγο τα παρακάτω:
- Υπάρχουν άλλες λύσεις πιο φθηνές από τα φ/β;
- Πόσο θα πληρώνονταν οι συμβατικές μονάδες αν τα φ/β δεν υπήρχαν;
- Γιατί μετά από 3 αναθεωρήσεις ταριφών και εκτάκτων μέτρων το πρόβλημα διογκώνεται; Μήπως φταίει ο γιαλός (θεσμικό πλαίσιο) και δεν αρμενίζουμε (επενδυτές φ/β) στραβά τελικά;
- Πόσο επιβλαβείς είναι οι εναλλακτικές επιλογές για το περιβάλλον;
Για να μην αναφερθούμε στις έμμεσες ωφέλειες της ελληνικής οικονομίας από τη δημιουργία/διατήρηση θέσεων εργασίας, τη συνεισφορά των φ/β στην ανάπτυξη και αναβάθμιση του δικτύου διανομής και μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας, την δημιουργία εγχώριας βιομηχανίας φγτοβολταϊκού εξοπλισμού, την αποκεντρωμένη παραγωγή, την τόνωση της περιφερειακής οικονομίας και τόσα άλλα.
H χώρα μας είχε ήδη καθορίσει τις σωστές πολιτικές επιλογές και το πακέτο στόχων για το 2020, εστιάζοντας πρωτίστως στην εξοικονόμηση ενέργειας, τις ΑΠΕ και τη μείωση των εκπομπών CO2.
Σήμερα όμως, είμαστε σε αναζήτηση της χαμένης Ιθάκης των φωτοβολταϊκών: ας βρεθεί όμως πρώτα το σωστό πέλαγος και οι εμπλεκόμενοι (επενδυτές, κατασκευαστές, προμηθευτές) σύντομα θα αρμενίσουν με ασφάλεια..
